Vai trò của gan trong chuyển hóa thuốc ~ Bảo vệ sức khỏe gia đình

Một trong những vai trò hết sức thiết yếu của gan là chuyển hóa thuốc, tạo điều kiện tiện dụng cho thuốc đào thải ra khỏi cơ thể.

Gan là cơ quan nội tạng lớn nhất cơ thể, có khối lượng trung bình 1,2 - 1,3kg, nằm dưới cơ hoành ở phần trên bên phải của ổ bụng.

Gan có vai trò hết sức thiết yếu, tham gia rất nhiều vào các quá trình tiêu hóa, chuyển hóa, khử độc, đào thải… trong cơ thể.

Quá trình chuyển hóa thuốc ở gan

Các loại thuốc sau khi được uống qua đường miệng: viên nén, viên nang, viên sủi bọt… sẽ được hấp thu qua đường tiêu hóa. Sau đó, thuốc sẽ được hệ tuần hoàn đem tới đến các mạch máu, phóng thích hoạt chất phát huy tác dụng điều trị.

Tiếp theo quy trình đem đến thuốc là quá trình chuyển hóa thuốc. Quá trình chuyển hóa thuốc có thể diễn ra tại niêm mạc ruột, phổi, huyết tương… nhưng chính yếu vẫn diễn ra tại gan. Trong quá trình chuyển hóa này, có sự tham gia của các enzyme Cytochrome P450 ở lưới nội chất trơn của tế bào gan trong vai trò chất xúc tác.

Để thấm qua màng tế bào, đa số các loại thuốc là những chất dể hòa tan trong lipid. Khi thuốc qua gan sẽ được chuyển hóa thành những chất chuyển hóa có tính phân cực, tiện dụng hòa tan trong mật và nước tiểu để được đào thải ra ngoài.

Quá trình chuyển hóa thuốc tại gan thường trải qua hai giai đoạn: pha một và pha 2. Một vài loại thuốc chỉ chuyển hóa tại pha một hoặc pha 2, nhưng gần như thuốc chuyển hóa lần lượt qua pha một và pha 2.

Pha 1: diễn ra các phản ứng sinh hóa như phản ứng khử, phản ứng thủy phân nhưng cốt yếu là phản ứng oxy hóa do enzyme Cytochrome P450 xúc tác, thuốc bị ion hóa do các phân tử thuốc bị mất điện tử.

Pha 2: diễn ra các phản ứng kết hợp giữa thuốc với các nhóm ion hóa như: acid glucuronic, glutathione, glycin, gốc methyl, acetyl… ở tế bào chất của tế bào gan, kết quả tạo ra chất chuyển hóa dễ hòa tan trong nước.

Kết quả của quá trình chuyển hóa thuốc là phần nhiều các thuốc bị giảm hoạt tính, một số ít tăng hoạt tính hoặc vẫn giữ hoạt tính, 1 số tiền chất không hoat tính chuyển sang dạng có hoạt tính, một số trở thành chất chuyển hóa có độc tính.

Một số nếu vào chuyển hóa thuốc

Acid acetylsalicylic (aspirin) tại pha một bị thủy phân thành acid salicylic, tại pha hai kết hợp với glycin hoặc acid glucuronic thành chất chuyển hóa có tính phân cực, hòa tan trong nước tiểu và được đào thải ra ngoài.

Acetaminophen (paracetamol) ở pha 1 tạo thành chất chuyển hóa có độc tính NAPQI (N-acetyl-p-benzo-quinoneimine), tại pha 2 chất chuyển hóa này sẽ được khử độc lúc kết hợp với glutathione.

Cần lưu ý: lúc acetaminophen dùng ở liều cao, glutathione của tế bào gan không đủ để khử độc chất chuyển hóa và sự tích tụ của chất chuyển hóa có độc tính này sẽ ảnh hưởng đến tế bào gan, gây viêm gan.

Enalapril là 1 tiền chất không có hoạt tính, tại pha 1 bị thủy phân thành enalaprilat là 1 chất có hoạt tính làm hạ huyết áp.

Các nhân tố ảnh hưởng

Có phần lớn nhân tố ảnh hưởng tới sự chuyển hóa thuốc tại gan:

Do tuổi tác: tuổi càng cao số lượng tế bào gan và khả năng hoạt động của enzyme bị suy giảm.

Ở người cao tuổi và trẻ sơ sinh tốc độ chuyển hóa thuốc tại gan chậm.

Do bệnh lý: 1 số bệnh lý như suy tim, suy thận… làm giảm lưu lượng máu tới gan nên làm giảm khả năng chuyển hóa thuốc.

Do thuốc: một số thuốc gây ức chế enzyme (chloramphenicol, cimetidin, quinine…) làm chậm tốc độ bàn bạc chất, 1 số thuốc gây cảm ứng enzyme (phenobarbital, meprobamat, clorpromazin…) làm nâng cao tốc độ trao đổi chất.

Do di truyền, giới tính, môi trường…

Do thực phẩm:nước ép quả bưởi ức chế sự hoạt động của enzyme cytochrom P450 nên làm chậm quy trình chuyển hóa thuốc, tích lũy nồng độ thuốc gây hại cho cơ thể. Vì vậy, không được uống nước ép quả bưởi lúc đang sử dụng thuốc giảm cholesterol nhóm statin (simvastatin, atorvastatin…), thuốc cao huyết áp nhóm đối kháng canxi (nifedipin, amlodipin…)…

Hút thuốc lá: làm nâng cao sự hoạt động của enzyme cytochrom P450, ảnh hưởng tới quá trình chuyển hóa thuốc tại gan.

Lịch tiêm chủng quốc gia mà các bậc cha mẹ PHẢI biết